نابرده رنج، قصه گنج و جنگ

رضا کریمی در سریال «نابرده رنج» بستر زمانی و تاریخی خود را دهه 60 قرار می دهد تا با بهره گیری دراماتیک و کمیک از مولفه های اجتماعی آن دوره، قصه اش را روایت کند و از ظرفیت نوستالژیک آن بهره ببرد.

 «نابرده رنج» می‌توانست در همین دوره معاصر روایت شود و شاید با شرایط فرهنگی ـ اقتصادی كنونی نیز تناسب بیشتری داشت، اما ارجاع این قصه به دهه 60 با نشانه‌های بصری و فرهنگی از آن دوران همراه شده كه جذابیت‌های فرامتنی برای تماشاگر به همراه خواهد داشت.

علیرضا بذرافشان با گزینش یك برهه خاص از تاریخ انقلاب اسلامی، ملودرامی اجتماعی را با پس‌زمینه‌ای سیاسی روایت می‌كند كه ساختار داستانی خوبی دارد. گرچه سویه های اجتماعی و سیاسی قصه برجسته شده اما می توان آن را قصه ای شخصیت محور هم دانست که در حال بازنمایی سرگذشت اسد(کامبیز دیرباز) است. او با منوچهر ( سیاوش طهمورث) که فردی پولدار است و در دروازه شمرون زندگی می‌کند، آشنایی دارد. اسد به دلیل قاچاق کالا به زندان می‌افتد و در همین حین، پدرش فضل علی فوت می‌کند و پس از مرگ وی دفتر خاطرات پدر به اسد می‌رسد.

اسد با خواندن این دفترچه متوجه می‌شود که در روستایی با نام سلمت آباد در نزدیکی شهر مرزی پاوه گنج خانوادگی پنهان است و به همین دلیل از زندان فرار می‌کند تا با پیدا کردن گنج کمکی برای خانواده خود انجام دهد، در این میان کارآگاه پلیسی به نام جابر میلاد کی مرام) مسئول پرونده اسد و عماد (سام درخشانی) است تا از طریق آن‌ها بتواند رد یک قاچاقچی سابقه دار و محتکر در زمان جنگ را بزند، اما او در این میان دلباخته خواهر اسد یعنی مرضیه (با بازی سحر دولتشاهی) می‌شود.

در واقع سریال ترکیبی از ژانرهای مختلف است یا از ویژگی های ژانری مختلفی بهره برد که هم ردپای ملودرام در آن پیداست و هم قصه ای معمایی و ماجراجویانه که همه آنها در ذیل ژانر جنگی هم قرار می گیرد. به این معنا که زمانی که به گنج می‌رسند ارتش بعثی به آن منطقه پیشروی کرده‌است و اسد و عماد و جابر به همراه کژال و گروهش به جنگ با ارتش بعثی می‌روند و همگی شهید می‌شوند، به غیر از عماد که جانباز می‌شود و در نهایت منوچهر به آن گنج می‌رسد که برای پیدا کردن چوب در باتلاق گیر می‌کند و آن گنج دست نخورده باقی می‌ماند.

بیشتر بخوانید:

بازخوانی یک گزارش واقعی در آی‌فیلم + تصاویر

سرخپوست، روایتی میان عشق و وظیفه

قصه واجد كشش درونی، تعلیق‌آفرینی مناسب و ریتم و ضرباهنگ خوبی در روایت است. فاصله و حجم زمانی رویدادها و تناوب رخدادی در سكانس‌های متعدد و متنوع از جمله ویژگی‌های ساختاری درام است كه با دیالوگ‌پردازی نسبتا خوبش تزیین شده و می‌تواند مخاطب را با خود همراه كند از جمله ویژگی های قابل توجه این سریال باید به شکل گیری زوج دیرباز و درخشانی اشاره کرد که در نقش اسد و عماد به یک زوج کمیک بدل می شوند.

بازنمایی این موقعیت داستانی در بستر شرایط تاریخی ـ اقتصادی زمان قصه، تناسب منطقی خوبی پیدا كرده و با همپوشانی یكدیگر فضای قصه را یكدست و هماهنگ می‌كند. كارگردان از ارجاع‌های مستقیم و گل‌درشت سیاسی ـ اجتماعی پس‌زمینه داستان پرهیز كرده و اجازه می‌دهد قصه در دل این موقعیت روایت شود و عناصر فرامتنی خود را بر داستان تحمیل نكند. به عبارت دیگر، كارگردان كه كنار سارا خسروآبادی، نویسنده این قصه هم است می‌كوشد همه عناصر و المان‌های اجتماعی ـ سیاسی را در دل درام و به واسطه عناصر داستانی بازنمایی كند و از این فضا خارج نشود.

این رویكرد، هم عمق بیشتری به سریال بخشیده و آن را چند لایه كرده است و هم از پراكندگی و تشتت داستانی جلوگیری نموده تا بیننده از خط اصلی داستان دور نماند. از سوی دیگر نابرده رنج داستانی دوگانه یا ساختاری دو لایه دارد كه به موازات داستانی فردگرایانه و شخصیت محور به بازنمایی موقعیت اجتماعی تاریخ داستان نیز توجه می‌كند. یعنی با شخصی به نام اسد روبه‌رو هستیم كه درست در زمانه‌ای كه بسیاری از جوانان هم سن و سال او در حال جهاد و جنگ با دشمن بوده و از همه چیز خود گذشته‌اند صرفا به منافع فردی خود می‌اندیشد آن هم از طریق غیرقانونی. سریال بدون ارجاعات و قیاس‌های مستقیم و گل درشت، این دو موقعیت متضاد را به واسطه ارجاع و بهره‌گیری از برخی كدها و نشانه‌های داستانی در لایه‌های درونی‌تر قصه به تصویر می‌كشد.

بازنمایی زندگی روزمره و سبك زندگی در دهه 60 نیز از جمله ویژگی های این سریال است. استفاده كارگردان از نشانه‌های اجتماعی این دوران به درك و تاویل این موقعیت كمك می‌كند. مثلا صحبت كردن از كوپن‌های اعلام شده یا پخش سریال اوشین در زندان و نمونه‌هایی از این دست كه به نشانه‌شناسی اجتماعی ـ فرهنگی زمان واقعی قصه می‌پردازد.

در عین حال قصه در خود نیز به 2 دوره تاریخی تقسیم می‌شود كه از طریق خواندن دفترچه 60 برگ خاطرات پدر اسد فراهم می‌شود؛ خاطراتی كه ریشه بسیاری از حوادث بعدی داستان خواهد بود و سریال را به 2 بخش مجزا از حیث زمانی و بافت تصویری تقسیم می‌كند. «نابرده رنج» مخاطب را با داستانی پرتعلیق و پیچیده مواجه می‌كند كه خوشبختانه با ریتم تند روایت، ملال‌انگیز و خسته‌كننده نمی‌شود.

به قلم سیدرضا صائمی برای وبسایت آی‌فیلم

بیشتر بخوانید:

درگیری اسد پنبه و عماد

اسد آتش به اموال عماد زد

فاش شدن راز قدیمی برای اسد

/ س م